Memura Hangi Hallerde Disiplin Cezası Verilir?

Kamu hizmetlerinin düzenli ve verimli yürütülmesi, devlet mekanizmasının en temel gerekliliklerinden biridir. Bu düzenin sağlanması için devlet memurlarının belirli kurallara uyması ve görevlerini yasalara uygun şekilde yerine getirmesi beklenir. İşte tam bu noktada disiplin hukuku devreye girer.

Disiplin cezaları, memurların görev ve sorumluluklarını yerine getirirken sergiledikleri hukuka aykırı davranışlara karşı uygulanan idari yaptırımlardır. Bu cezalar sadece cezalandırma amacı taşımaz; aynı zamanda kamu düzenini korumak, hizmet kalitesini yükseltmek ve diğer çalışanlara caydırıcı bir mesaj vermek gibi işlevlere sahiptir.

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, disiplin cezalarının temel yasal dayanağını oluşturur. Bu kanunun 124 ila 135'inci maddeleri arasında disiplin hükümleri detaylı olarak düzenlenmiştir. Kanun, hem memurların haklarını korumakta hem de idarenin keyfi uygulamalarına karşı güvence sağlamaktadır.

Disiplin Cezası Nedir?

Disiplin kavramı, toplulukların yasalarına ve düzen kurallarına titizlikle uyması anlamına gelir. Kamu görevlileri açısından disiplin, kurumların belirlediği kurallara riayet edilmesini ve hizmetin aksaksız yürütülmesini ifade eder.

Disiplin suçu, memurların görevlerinin gereklerini yerine getirmemesi ya da idarece belirlenen kurallara aykırı davranması sonucu kurum düzeninin bozulmasına neden olan eylem ve davranışlardır.

Disiplin cezası ise bu suçlara karşı uygulanan idari yaptırımlardır. 657 sayılı Kanun'un 124'üncü maddesine göre disiplin cezası:

"Kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak amacı ile kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve yönetmeliklerin Devlet memuru olarak emrettiği ödevleri yerine getirmeyenlere, uyulmasını zorunlu kıldığı hususları yapmayanlara, yasakladığı işleri yapanlara durumun niteliğine ve ağırlık derecesine göre verilen cezalar"dır.

Disiplin Cezalarının Temel Özellikleri

Disiplin cezaları bazı ayırt edici özelliklere sahiptir:

• Yalnızca kamu personeli ve belli meslek mensuplarına uygulanır
• İdarenin tarafsızlığı ilkesi gereği aynı suça aynı ceza verilir
• Cezalar işlenen fiilin ağırlığına göre kademeli ve ölçülü uygulanır
• Verildikleri tarihte hemen hüküm ifade eder ve ertelenemez
• Yargı kararı aranmaksızın yetkili idareci ve kurullar tarafından uygulanır
• Memura savunma hakkı tanınmadan disiplin cezası verilemez

Disiplin Hukukunun Temel İlkeleri

Disiplin cezalarının uygulanmasında belirli ilkelere uyulması zorunludur. Bu ilkeler hem Anayasa'da hem de 657 sayılı Kanun'da güvence altına alınmıştır.

Kanunilik İlkesi

Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi, disiplin hukuku için de geçerlidir. 657 sayılı Kanun'un 125'inci maddesinde disiplin cezaları tek tek sayılmıştır. Bu cezalar dışında, kanunla düzenlenmeden başka bir disiplin cezası verilemez.

Ancak disiplin hukukunda ceza hukukundan farklı bir durum vardır: Kanun'un 125/4 maddesi, "nitelik ve ağırlıkları itibariyle benzer eylemlerde" bulunanlara da aynı türden disiplin cezası verilmesine imkan tanır. Bu, disiplin amirlerine belirli bir takdir yetkisi verir.

Savunma Hakkı

Savunma hakkı, disiplin hukukunun en temel güvencesidir. Anayasa'nın 129/2 maddesi açıkça şunu belirtir: "Memurlar ve diğer kamu görevlilerine savunma hakkı tanınmadıkça disiplin cezası verilemez."

657 sayılı Kanun'un 130'uncu maddesi de bu hakkı tekrarlar: "Devlet memuru hakkında savunması alınmadan disiplin cezası verilemez."

Savunma hakkı kapsamında memura:

• İsnat edilen fiiller açıkça bildirilmeli
• Hangi delillerin bulunduğu gösterilmeli
• En az 7 gün süre verilmeli
• Yazılı veya sözlü savunma yapma imkanı tanınmalı

Yargı Yolu Güvencesi

Disiplin cezaları birer idari işlem olduğu için, yargı yolu her zaman açıktır. Anayasa'nın 125/1 maddesi, "idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır" hükmünü içerir.

Memur, kendisine verilen disiplin cezasına karşı idare mahkemesinde iptal davası açabilir. Bu hak, hukuk devleti ilkesinin doğal bir sonucudur.

Ölçülülük (Orantılılık) İlkesi

Suç ile ceza arasında adil bir denge bulunması gerekir. Verilen cezanın, işlenen eylemin ağırlığıyla orantılı olması ölçülülük ilkesinin gereğidir. Hafif bir kusur için ağır ceza vermek ya da ciddi bir ihlal için yetersiz ceza uygulamak bu ilkeye aykırılık oluşturur.

Diğer Önemli İlkeler

Şüpheden Sanık Yararlanır: Disiplin suçunun işlendiği somut ve kesin delillerle ortaya konulmalıdır. Şüphe ve düşünceler üzerinden ceza verilemez.

Geçmişe Etkili Ceza Verilemez: Disiplin cezaları verildiği tarihten itibaren hüküm ifade eder. Geçmişe dönük olarak ceza uygulanması mümkün değildir.

Eşitlik İlkesi: Benzer disiplin suçları işleyen memurlar, sosyal durumu, statüsü ve ekonomik durumu önemsenmeksizin aynı ceza ile cezalandırılır.

Bir Eylemden İki Ceza Verilemez: Bir disiplin suçundan dolayı sadece bir disiplin cezası verilir. Ancak memurun aynı suçu tekrar işlemesi durumunda yeniden ceza verilebilir.

657 Sayılı Kanuna Göre Disiplin Cezalarının Türleri

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 125'inci maddesi, beş tür disiplin cezası öngörmüştür. Bu cezalar hafiften ağıra doğru sıralanmıştır.

Uyarma Cezası

Uyarma cezası, en hafif disiplin cezasıdır. Memura görevinde ve davranışlarında daha dikkatli olması gerektiğinin yazılı olarak bildirilmesidir.

Uyarma cezasını gerektiren başlıca fiil ve haller şunlardır:

• Verilen görevlerin tam ve zamanında yapılmasında kayıtsızlık göstermek veya düzensiz davranmak
• Özürsüz veya izinsiz olarak göreve geç gelmek, erken ayrılmak
• Kurumca belirlenen tasarruf tedbirlerine riayet etmemek
• Usulsüz müracaat veya şikayette bulunmak
• Devlet memuru vakarına yakışmayan tutum ve davranışta bulunmak
• Görevine veya iş sahiplerine karşı kayıtsızlık göstermek
• Belirlenen kılık ve kıyafet hükümlerine aykırı davranmak
• Görevin işbirliği içinde yapılması ilkesine aykırı davranmak

Uyarma cezası, memurun sicil dosyasına işlenir ancak maddi bir yaptırımı yoktur.

Kınama Cezası

Kınama cezası, memura görevinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazılı olarak bildirilmesidir. Uyarma cezasından daha ağır bir yaptırımdır.

Kınama cezası gerektiren önemli haller:

• Verilen emir ve görevlerin yerine getirilmesinde kusurlu davranmak
• Eşinin veya reşit olmayan çocuklarının kazanç getiren faaliyetlerini bildirmemek
• Görev sırasında amire hal ve hareketi ile saygısız davranmak
• Hizmet dışında memurun itibar ve güven duygusunu sarsacak davranışlarda bulunmak
• Devlete ait resmi araç, gereç ve eşyayı özel işlerinde kullanmak
• Devlete ait resmi belge, araç ve gereçleri kaybetmek
• İş arkadaşlarına, maiyetindeki personele kötü muamelede bulunmak
• İş arkadaşlarına söz veya hareketle sataşmak
• Görev mahallinde genel ahlak ve edep dışı davranışlarda bulunmak
• Verilen emirlere itiraz etmek
• Borçlarını kasten ödemeyerek yasal yollara başvurulmasına neden olmak
• Kurumların huzur, sükun ve çalışma düzenini bozmak
• Yetkili olmadan basına, haber ajanslarına bilgi veya demeç vermek

Aylıktan Kesme Cezası

Aylıktan kesme cezası, memurun brüt aylığından 1/30 ile 1/8 arasında kesinti yapılmasıdır. Bu ceza, cezanın verildiği tarihi takip eden aybaşında bir kez uygulanır.

Aylıktan kesme cezasını gerektiren haller:

• Kasıtlı olarak verilen emir ve görevleri tam ve zamanında yapmamak
• Özürsüz olarak bir veya iki gün göreve gelmemek
• Devlete ait araçları özel menfaat sağlamak için kullanmak
• Görevle ilgili konularda yalan ve yanlış beyanda bulunmak
• Görev sırasında amirine sözle saygısızlık etmek
• Görev yeri sınırları içinde izinsiz kullanıma yardımcı olmak
• Hizmet içinde memurun itibar ve güvenini sarsacak davranışlarda bulunmak

Bu ceza, hem maddi hem de manevi bir yaptırım içerir. Memurun maaşından fiilen kesinti yapılır.

Kademe İlerlemesinin Durdurulması Cezası

Bu ceza, fiilin ağırlık derecesine göre memurun bulunduğu kademede ilerlemesinin 1 ila 3 yıl arasında durdurulmasıdır. Kariyer gelişimini doğrudan etkileyen ciddi bir yaptırımdır.

Kademe ilerlemesinin durdurulmasını gerektiren fiiller:

• Göreve sarhoş gelmek, görev yerinde alkollü içki içmek
• Özürsüz ve kesintisiz 3-9 gün göreve gelmemek
• Görevi ile ilgili olarak çıkar sağlamak
• Amirine veya maiyetindekilere küçük düşürücü fiil ve hareketler yapmak
• Görev yeri sınırları içinde izinsiz toplantı veya tören düzenlemek
• Gerçeğe aykırı rapor ve belge düzenlemek
• Ticaret yapmak veya yasaklanan kazanç getirici faaliyetlerde bulunmak
• Görevin yerine getirilmesinde ayrımcılık yapmak
• Belirlenen sürede mal bildiriminde bulunmamak
• Açıklanması yasaklanan bilgileri açıklamak
• Amirine, maiyetindekilere hakaret veya tehdit etmek
• Diplomatik statüden yararlanarak yurt dışında devlet itibarını zedelemek
• Verilen görev ve emirleri kasten yapmamak
• Herhangi bir siyasi parti yararına veya zararına fiilen faaliyette bulunmak

Bu ceza, memurun mesleki ilerlemesini uzun süre engelleyeceği için caydırıcılığı yüksek bir yaptırımdır.

Devlet Memurluğundan Çıkarma Cezası

En ağır disiplin cezası olup, bir daha Devlet memurluğuna atanmamak üzere memurluktan çıkarmadır. Bu ceza, kalıcı sonuçlar doğurur.

Memurluğundan çıkarmayı gerektiren ciddi fiiller:

• İdeolojik veya siyasi amaçlarla kurumların düzenini bozmak, boykot, işgal, grev gibi eylemlere katılmak
• Yasaklanmış yayın veya siyasi bildiri, afiş, pankart basmak, çoğaltmak, dağıtmak
• Siyasi partiye girmek
• Özürsüz olarak bir yılda toplam 20 gün göreve gelmemek
• Savaş, olağanüstü hal veya genel afetlerde emirleri yapmamak
• Amirine, maiyetindekilere fiili tecavüzde bulunmak
• Memurluk sıfatı ile bağdaşmayacak yüz kızartıcı ve utanç verici hareketlerde bulunmak
• Yetki almadan gizli bilgileri açıklamak
• Siyasi ve ideolojik eylemlerden arananları görev mahallinde gizlemek
• Yurt dışında Devletin itibarını düşürecek tutum ve davranışlarda bulunmak
• 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Kanunu'na aykırı fiilleri işlemek
• Terör örgütleriyle eylem birliği içinde olmak, propaganda yapmak

Bu ceza nedeniyle ilişiği kesilen kişi, bir daha hiçbir kamu kurumunda memur olarak çalışamaz.

Disiplin Cezası Vermeye Yetkili Makamlar

Disiplin cezalarını verme yetkisi, 657 sayılı Kanun'un 126'ncı maddesi ve Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliği'nde açıkça belirlenmiştir. Yetkisiz makam tarafından verilen disiplin cezası hukuka aykırıdır ve yargı tarafından iptal edilir.

Disiplin Amirleri

Disiplin amirleri, uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarını vermeye yetkilidir. Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliği'nin 5'inci maddesinde disiplin amirleri şu şekilde sıralanmıştır:

• Cumhurbaşkanı: Tüm kamu idarelerinde
• Bakanlar: Bakanlık teşkilatında
• Üst yöneticiler: Başında bulundukları kurumlarda
• Bölge müdürleri: Taşra teşkilatı bölge kuruluşlarında
• Valiler: Taşra teşkilatı il ve ilçe kuruluşlarında
• Kaymakamlar: İlçe kuruluşlarında
• Belediye başkanları: Belediye ve bağlı kuruluşlarında
• Misyon şefleri: Yurt dışı teşkilatında

Her kamu kurumu, kendi Disiplin Amirleri Yönetmeliği ile disiplin amirlerini belirler. Disiplin amirliği yetkisi devredilemez.

Disiplin amirleri, memurun disipline aykırı davranışlarını öğrendikleri tarihten itibaren kanunda belirtilen süreler içinde disiplin soruşturmasını başlatmak zorundadır.

Disiplin Kurulları

Disiplin kurulları, kademe ilerlemesinin durdurulması cezası tekliflerini değerlendirmeye ve uyarma, kınama, aylıktan kesme cezalarına karşı yapılan itirazları incelemeye yetkilidir.

Merkez Teşkilatı Disiplin Kurulu

Bakanlık teşkilatında disiplin kurulu:

• Bir başkan (en az genel müdür düzeyinde)
• Dört üye (hizmet birimlerinin yöneticileri)
• Varsa memurun üyesi olduğu sendika temsilcisi

şeklinde oluşur. Bakan onayı ile görevlendirilir.

İl Disiplin Kurulu

Valinin görevlendireceği vali yardımcısının başkanlığında:

• İl hukuk işleri müdürü veya il idare kurulu müdürü
• Üç il idare şube başkanı
• Varsa sendika temsilcisi

ile teşekkül eder.

Bölge Disiplin Kurulu

Bölge merkezinin bulunduğu ilin valisinin görevlendireceği vali yardımcısının başkanlığında:

• Bölge müdürü
• Vali tarafından görevlendirilen üç yönetici
• Varsa sendika temsilcisi

şeklinde kurulur.

Disiplin kurullarının önemli özellikleri:

• Toplantı yeter sayısı: Üç kişilik kurullarda tam sayı, diğerlerinde salt çoğunluk
• Görev süresi: 3 yıl
• Karar alma: Oy çokluğu ile
• Oyların eşitliğinde başkanın oyu üstün sayılır

Yüksek Disiplin Kurulu

Yüksek disiplin kurulu, Devlet memurluğundan çıkarma cezası vermek ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezasına karşı yapılan itirazları incelemekle görevlidir.

Bakanlık teşkilatında yüksek disiplin kurulu:

• Başkan: Bakan yardımcısı
• Dört üye: Hukuk, personel, teftiş veya denetim birimlerinin başındaki yöneticiler
• Sendika temsilcisi: Varsa

Yüksek disiplin kurulunun ayrı bir ceza tayinine yetkisi yoktur. Disiplin amirinin talebi üzerine cezayı kabul veya reddeder.

Kurullarla İlgili Ortak Kurallar

Kurullarda Görevlendirilemeyecek Olanlar:

• Aylıktan kesme cezası alanlar 5 yıl
• Kademe ilerlemesi durdurulması cezası alanlar 10 yıl boyunca kurul üyesi olamaz

Kurul Üyelerinin Katılamayacağı Toplantılar:

Kurul başkan ve üyeleri, kendilerine, eşlerine, üçüncü dereceye kadar kan ve kayın hısımlarına veya disiplin soruşturmasını yaptıkları memurlara ait işlerle ilgili toplantılara katılamaz.

Disiplin Soruşturması Süreci

Disiplin cezası verilebilmesi için mutlaka soruşturma yapılması gerekir. Soruşturma yapılmadan disiplin cezası vermek hukuka aykırıdır ve iptal nedenidir.

Soruşturmanın Başlatılması

Disiplin soruşturması, disiplin suçu oluşturan fiilin yetkili disiplin amiri tarafından öğrenilmesi üzerine başlar. Öğrenme şekilleri şunlar olabilir:

• Bizzat öğrenme
• Teftiş veya denetim raporları
• Şikayet ve ihbar
• Basın ve yayın araçları

İşleme konulmayacak ihbar ve şikayetler:

• Belirli bir konuyu içermeyen veya somut delile dayanmayan
• Başvuru sahibinin adı, soyadı, imzası ve adresi bulunmayan
• Daha önce sonuçlanmış ve yeni delil içermeyen
• Akıl hastalığı sebebiyle vesayet altına alınanlar tarafından verilen

Disiplin amiri, konuyu değerlendirdikten sonra disiplin soruşturması açma oluru verir ve bir muhakkik (soruşturmacı) görevlendirir.

Zamanaşımı Süreleri

Disiplin cezalarında iki ayrı zamanaşımı süresi vardır:

Soruşturmaya Başlama Zamanaşımı:

Fiilin öğrenildiği tarihten itibaren:

• Uyarma, kınama, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesi cezalarında: 1 ay
• Devlet memurluğundan çıkarma cezasında: 6 ay

Ceza Verme Zamanaşımı:

Fiilin işlendiği tarihten itibaren: 2 yıl

Bu süreler kamu düzenine ilişkin olduğu için mutlaka uyulması zorunludur. Süreler geçtikten sonra disiplin cezası verilemez.

Soruşturmacının Görevlendirilmesi

Disiplin soruşturmasını yapacak muhakkik (soruşturmacı), memurlar arasından veya teftiş, denetim elemanlarından görevlendirilir.

Muhakkikte aranan şartlar:

• Hakkında soruşturma yapılacak memurdan hiyerarşik olarak alt seviyede olamaz
• Tarafsız olmalıdır
• Konuya hakim, deneyimli olmalıdır

Soruşturmanın kapsamı, değerlendirilecek belgelerin fazlalığı durumunda birden fazla muhakkik birlikte görevlendirilebilir.

Soruşturmanın Yürütülmesi

Muhakkik, soruşturma konusuyla sınırlı olmak üzere disiplin amirinin tüm yetkilerini kullanabilir:

• Her türlü evrakı inceleme
• İfade alma
• Tanık dinleme veya dinletme
• Bilirkişi görevlendirme
• Keşif yapma veya yaptırma

Soruşturmada izlenecek adımlar:

1. Varsa şikayetçinin iddialarının teyidi
2. Konu ile ilgili mevzuat incelemesi
3. Bilgi ve belgelerin toplanması
4. Tanık ifadelerinin alınması
5. Hakkında soruşturma yapılan memurun bilgisine başvurma
6. Teknik inceleme yapılması (gerekirse)

Soruşturma sırasında gizlilik esasına uyulmalıdır.

Önemli: Soruşturmacı, soruşturma konusu dışında yeni bir disiplin suçu tespit ederse kendiliğinden soruşturma yapamaz. Durumu disiplin amirine bildirmeli ve yazılı görev aldıktan sonra incelemeye başlamalıdır.

İfade Alma İşlemi

İfade alma, soruşturmanın en önemli aşamalarından biridir. Doğru bilgiye ulaşmak için titizlikle yapılmalıdır.

İfade alma kuralları:

• Soruşturmacı, ifade veren ve varsa vekili dışında kimse bulunmaz
• Önce kimlik tespiti yapılır
• Kişiye konuyla ilgili sorular sorulur
• İfadeler tutanağa bağlanır ve imzalatılır
• Gerekirse aynı kişinin ifadesi tekrar alınabilir

İfade yüz yüze veya yazılı alınabilir. Yüz yüze ifade, çelişkili durumları sorgulamak için daha uygundur.

Dikkat: Hakkında suç isnat edilen kişinin ifadesi, savunma niteliğinde değildir. Bu sadece bilgisine başvurma işlemidir. Savunma, soruşturmanın son aşamasında disiplin amiri tarafından istenir.

Soruşturma Raporunun Hazırlanması

Muhakkik, soruşturma tamamlandıktan sonra "Muhakkik Raporu" düzenler. Rapor şu bölümlerden oluşur:

• Giriş bilgileri: Soruşturma oluru, görev tarihi, konu
• Maddi delil ve belgeler: Toplanan tüm delillerin listesi
• İfade ve bilgisine başvurulanlar: Alınan ifadelerin özeti
• Konuya ilişkin mevzuat: Hangi yasal düzenlemelere aykırılık olduğu
• Değerlendirme ve kanaat: Muhakkikin tespit ve önerileri

Raporda atıf yapılan belgelerin asılları veya onaylı örnekleri dosyaya eklenir. Her sayfa numaralandırılır ve dizi pusulası hazırlanır.

Rapor, bir üst yazı ekinde gizli olarak disiplin amirine sunulur.

Savunma Hakkının Kullandırılması

Savunma hakkı, Anayasal bir haktır ve mutlaka tanınmalıdır. Savunma alınmadan disiplin cezası verilmesi, işlemin iptalini gerektirir.

Savunma istem yazısında bulunması gerekenler:

• Hakkında disiplin soruşturması açıldığı bilgisi
• Memur hakkındaki iddialar açıkça
• İddiaların dayandığı deliller
• İsnat edilen fiilin hukuki nitelendirmesi
• 657 sayılı Kanun'un 125'inci maddesinin hangi bendine girdiği
• Savunma için en az 7 gün süre verildiği
• Süresi içinde savunma yapmazsa hakkından vazgeçmiş sayılacağı uyarısı

Memur, kendisini avukat ile temsil ettirme hakkına sahiptir.

Devlet memurluğundan çıkarma cezasında özel düzenleme:

En ağır ceza olması nedeniyle, bu cezada memura ek haklar tanınmıştır:

• Soruşturma evrakını inceleme hakkı
• Disiplin kurulunda sözlü veya yazılı savunma yapma
• Tanık dinletme hakkı

Yüksek disiplin kurulu, disiplin amirinin savunmasını aldıktan sonra memurdan "son savunma" talep eder.

Disiplin Cezalarının Uygulanması

Disiplin cezaları verildiği tarihten itibaren hüküm ifade eder ve derhal uygulanır. Bu, disiplin hukukunun temel ilkelerinden biridir.

Cezaların Verilme Süreleri

Disiplin amirleri tarafından:

Uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezaları, soruşturmanın tamamlandığı günden itibaren 15 gün içinde verilmelidir.

Disiplin kurulu kararı ile:

Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası için:

• Soruşturma dosyası yetkili disiplin kuruluna 15 gün içinde gönderilir
• Disiplin kurulu, dosyayı aldığı tarihten itibaren 30 gün içinde kararını bildirir
• Atamaya yetkili amir veya vali cezayı verir

Yüksek disiplin kurulu kararı ile:

Devlet memurluğundan çıkarma cezası için dosya, yüksek disiplin kuruluna sunulmasından itibaren azami 6 ay içinde karara bağlanır.

Tebliğ Süreleri

Verilen disiplin cezaları belirli sürelerde ilgiliye tebliğ edilmelidir:

• Uyarma, kınama, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesi cezaları: Kararın verildiği tarihi izleyen 15 gün içinde
• Devlet memurluğundan çıkarma cezası: Kararın verildiği tarihi izleyen 7 gün içinde

Tebliğ yazısında mutlaka bulunması gerekenler:

• Hangi kanun yollarına başvurulabileceği
• Hangi mercilere başvurulacağı
• Başvuru süreleri

Bu bilgiler verilmezse işlem şekil yönünden hukuka aykırı olur.

Aylıktan Kesme Cezasının Uygulanması

Aylıktan kesme cezası, cezanın verildiği tarihi takip eden aybaşında bir kez uygulanır. Örneğin, bir memura ayın 15'inde aylıktan 1/8 kesme cezası verilmişse, bu kesinti bir sonraki ayın maaşından yapılır.

Özlük Dosyasına İşleme

Tüm disiplin cezaları memurun özlük dosyasına işlenir. Bu kayıt:

• Terfi ve atama süreçlerinde dikkate alınır
• Sicil değerlendirmelerini etkiler
• Belirli süre sonra silinebilir

İlgili birimler, cezayı özlük dosyasına işlemek ve gerekli kesintileri yapmak üzere bilgilendirilir.

Disiplin Cezalarına İtiraz ve Dava Yolları

Disiplin cezası alan memur, bu karara karşı iki yol kullanabilir: İdari itiraz ve yargı yolu.

İdari İtiraz

İdari itiraz, idare içi bir başvuru yoludur. Her disiplin cezasına karşı itiraz edilemez.

İtiraz edilebilen cezalar:

• Uyarma, kınama, aylıktan kesme cezalarına karşı → Disiplin kuruluna
• Kademe ilerlemesinin durdurulması cezasına karşı → Yüksek disiplin kuruluna

Devlet memurluğundan çıkarma cezasına karşı idari itiraz yolu yoktur. Doğrudan yargı yoluna başvurulur.

İtiraz süresi: Kararın tebliğinden itibaren 7 gün

İtiraz merciinin karar süresi: İtiraz dilekçesi ve dosya kendisine ulaştıktan itibaren 30 gün

İtirazın kabulü halinde:

Disiplin amiri:

• Verilen cezayı hafifletebilir
• Cezayı tamamen kaldırabilir

İtirazın sonucu, kararın verildiği tarihi izleyen 7 gün içinde ilgiliye tebliğ edilir.

Önemli not: Disiplin kurulu veya yüksek disiplin kurulu, ayrı bir ceza tayinine yetkili değildir. Sadece cezayı kabul veya reddeder.

Yargı Yolu

Tüm disiplin cezalarına karşı yargı yolu açıktır. Bu, Anayasa'nın 125'inci maddesi ile güvence altına alınmıştır.

İdare mahkemesinde dava açma:

• Dava türü: İptal davası
• Dava açma süresi: Cezanın tebliğinden itibaren 60 gün
• Yetkili mahkeme: İdare mahkemesi
• Harç: İdari dava harcı

Mahkemenin inceleme konuları:

• Yetki: Cezayı veren merci yetkili mi?
• Şekil: Usul kurallarına uyulmuş mu? Savunma alınmış mı?
• Sebep: İddia edilen fiil gerçekten işlenmiş mi?
• Konu: Verilen ceza kanunda var mı?
• Amaç: Kamu hizmetinin gereği mi, yoksa başka amaç mı?

İptal kararının sonuçları:

• Ceza geçersiz hale gelir
• Özlük dosyasından silinir
• Yapılan kesintiler geri ödenir
• Kademe ilerlemesi hakları normale döner

Yürütmenin Durdurulması

Dava açılırken yürütmenin durdurulması da talep edilebilir. Bu, cezanın uygulanmasını geçici olarak durdurur.

Yürütmenin durdurulması şartları:

• Disiplin cezasının açıkça hukuka aykırı olması
• Uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararlar doğması

Her iki şart birlikte gerçekleşmelidir. Mahkeme bu şartları uygun görürse, dava sonuçlanana kadar cezanın uygulanmasını durdurur.

Özel Durumlar

Disiplin cezalarının uygulanmasında bazı özel durumlar söz konusu olabilir.

Tekerrür (Tekrar) Uygulaması

Tekerrür, daha önce disiplin cezası almış bir memurun belirli süre içinde tekrar disiplin suçu işlemesidir. Bu durumda bir derece ağır ceza uygulanır.

İki tür tekerrür vardır:

1. Aynı Fiilin Tekerrürü:

Disiplin cezası verilmesine sebep olmuş bir fiil veya halin, cezanın özlük dosyasından silinme süreleri içinde tekrar işlenmesidir.

Örnek: Kınama cezası alan bir memur, 5 yıl içinde aynı nitelikte bir fiili tekrar işlerse aylıktan kesme cezası alabilir.

2. Farklı Fiillerin Tekerrürü:

Aynı derecede ceza gerektiren fakat farklı fiiller nedeniyle verilen disiplin cezalarının üçüncü uygulamasında bir derece ağır ceza verilir.

Örnek: Bir memur üç kez kınama cezası aldıysa, dördüncü kınama gerektiren fiilinde aylıktan kesme cezası verilebilir.

Tekerrürde önemli noktalar:

• Tekerrüre esas alınacak ceza kesinleşmiş olmalıdır
• Ceza özlük dosyasından silinmemişse tekerrür sayılır
• Ceza affedilmiş olsa bile tekerrür hükümleri uygulanır

Bir Alt Ceza Uygulaması

657 sayılı Kanun'un 125/3 maddesi, geçmiş hizmetleri olumlu olan memurlar için bir imkan tanır:

"Geçmiş hizmetleri sırasındaki çalışmaları olumlu olan ve ödül veya başarı belgesi alan memurlar için verilecek cezalarda bir derece hafif olanı uygulanabilir."

Şartlar:

• Memurun geçmiş hizmetleri olumlu olmalı
• Ödül veya başarı belgesi almış olmalı
• Disiplin amiri takdir yetkisini kullanmalı

Örnek: Aylıktan kesme cezası verilmesi gereken bir memur, başarılı çalışmaları nedeniyle kınama cezası ile cezalandırılabilir.

Dikkat: Bu bir hak değil, takdire bağlı bir uygulamadır. Disiplin amiri gerekçesini göstererek normal cezayı da verebilir.

Disiplin Cezalarının Silinmesi

Disiplin cezaları belirli süreler sonunda özlük dosyasından silinebilir. Bu, memurun kariyerinde yeni bir sayfa açması demektir.

Silme süreleri:

• Uyarma ve kınama cezaları: Cezanın uygulanmasından itibaren 5 yıl
• Aylıktan kesme ve kademe ilerlemesi cezaları: Cezanın uygulanmasından itibaren 10 yıl

Başvuru şartları:

• Belirlenen süre dolmalı
• Bu süre içinde aynı türden fiil tekrar işlenmemiş olmalı
• Memurun davranışları, talebi haklı kılacak nitelikte olmalı

Memur, atamaya yetkili amire yazılı başvuruda bulunur. Amir, memurun genel davranışlarını değerlendirerek talebi kabul veya reddeder.

Kademe ilerlemesinin durdurulması cezasında:

Silme talebinden önce ilgili disiplin kurulunun mütalaası alınır.

Devlet memurluğundan çıkarma cezası için silme talebi yapılamaz. Çünkü memurluk ilişkisi kesilmiştir.

Üst Görevlere Atanmaya Engel Haller

657 sayılı Kanun'un 132/4 maddesi, disiplin cezası alan memurların belirli üst görevlere atanmasını engeller:

Aylıktan kesme cezası alanlar 5 yıl boyunca atanamaz:

• Daire başkanı kadrolarına
• Daire başkanı dengi ve daha üst kadrolara
• Bölge ve il teşkilatlarının en üst yönetici kadrolarına
• Düzenleyici ve denetleyici kurumların başkanlık ve üyeliklerine
• Vali ve büyükelçi kadrolarına

Kademe ilerlemesi durdurulması cezası alanlar 10 yıl boyunca atanamaz:

Aynı kadrolar için 10 yıl süreyle engel vardır.

Önemli: Bu unvanlarda görev yapmakta iken disiplin cezası alanlar, görev veya yer değişikliği yoluyla başka bir göreve atanabilir.

Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Hususlar

Adli Soruşturma ile İlişki

Disiplin soruşturması ve adli soruşturma birbirinden bağımsızdır. 657 sayılı Kanun'un 131'inci maddesi açıktır:

"Aynı olaydan dolayı memur hakkında ceza mahkemesinde kovuşturmaya başlanmış olması, disiplin kovuşturmasını geciktiremez. Memurun ceza kanununa göre mahkum olması veya olmaması halleri ayrıca disiplin cezasının uygulanmasına engel olamaz."

Pratik sonuçlar:

• Adli yargıda dava açılması, disiplin soruşturmasını durdurmaz
• Beraat kararı, disiplin cezasını otomatik iptal etmez
• Mahkumiyet kararı, disiplin cezasını zorunlu kılmaz

Ancak: Ceza mahkemesinin beraat gerekçesi önemlidir:

• "Olay hiç olmamış" gerekçesi → Disiplin cezası da verilemez
• "Suç sanık tarafından işlenmemiş" → Disiplin cezası verilemez
• "Delil yetersizliği" → Disiplin cezası verilebilir (yeterli delil varsa)

Aday Memurlar İçin Özel Durum

Anayasa Mahkemesinin kararı sonrası 657 sayılı Kanun'un 57'nci maddesi değiştirilmiştir:

"Adaylık süresi içinde aylıktan kesme veya kademe ilerlemesinin durdurulması cezası almış olanların disiplin amirlerinin teklifi ve atamaya yetkili amirin onayı ile ilişikleri kesilir."

Bu cezalar dışında (uyarma, kınama) aday memurun ilişiği kesilemez.

Görevden Uzaklaştırma

Disiplin soruşturması sırasında, hakkında soruşturma yapılan memurun görevde kalması:

• Delillerin karartılmasına sebep olabilirse
• Yeni zararlar doğmasına neden olabilirse

657 sayılı Kanun'un 137-139'uncu maddeleri çerçevesinde görevden uzaklaştırma kararı verilebilir.

Yetkili merciler:

• İllerde: Valiler
• Bakanlıklarda: Bakanlar
• Diğer kurumlarda: Üst yöneticiler

Görevden uzaklaştırma, geçici bir tedbir olup ceza niteliğinde değildir.

Hukuki Haklar ve Güvenceler

Disiplin soruşturması ve cezalandırma sürecinde memurun korunması gereken hakları vardır:

Süreç boyunca haklar:

• Soruşturma konusunu öğrenme
• Delilleri inceleme
• Tanık gösterme ve dinletme
• Avukat tutma
• Yazılı veya sözlü savunma yapma
• Makul sürede karar verilmesini talep etme

Karar sonrası haklar:

• Kararın gerekçesini öğrenme
• İdari itiraz yolunu kullanma
• Yargı yoluna başvurma
• Yürütmenin durdurulması talep etme

Sık Sorulan Sorular

Memur başka işte çalışırsa ne olur?

Ticaret yapmak veya kazanç getirici faaliyetlerde bulunmak, kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektirir. Memurun 1-3 yıl arasında kademe ilerlemesi durdurulabilir.

Disiplin cezası sicile işler mi?

Evet, tüm disiplin cezaları özlük dosyasına işlenir. Ancak belirli süreler sonunda (5 veya 10 yıl) silinme talebinde bulunulabilir.

Özürsüz işe gelmemenin cezası nedir?

Süreye göre değişir:

• 1-2 gün: Aylıktan kesme
• 3-9 gün: Kademe ilerlemesinin durdurulması
• Bir yılda toplam 20 gün: Devlet memurluğundan çıkarma

Disiplin cezası alınca terfi edilebilir mi?

Disiplin sicilinde kayıt bulunan memurun terfi ve kademe ilerlemesi genellikle engellenir veya gecikir. Ceza silinirse veya iptal edilirse, memur yeniden terfi edebilir.

Yurtdışına izinsiz çıkan memurun cezası nedir?

Eskiden izin alma zorunluluğu vardı. 2011 yılında yapılan değişiklikle yurtdışına çıkış için izin alma şartı kaldırılmıştır. Ancak memurun izinli veya raporlu olması ve ulaşılabilir durumda bulunması gerekir.

Savunma vermezse ne olur?

Verilen sürede savunma yapılmazsa memur savunma hakkından vazgeçmiş sayılır. Ancak bu, suçun otomatik olarak kabul edildiği anlamına gelmez. Mevcut delillere göre karar verilir.

Disiplin cezası ne zaman silinir?

• Uyarma ve kınama: 5 yıl sonra
• Aylıktan kesme ve kademe ilerlemesi: 10 yıl sonra

Atamaya yetkili amire başvuru yapılmalı ve bu süre içinde aynı türden suç işlenmemiş olmalıdır.

İtiraz süresi kaçırılırsa ne olur?

İtiraz süresi (7 gün) hak düşürücü süre olduğu için kaçırılırsa idari itiraz hakkı kaybedilir. Ancak 60 günlük dava açma süresi içinde doğrudan idare mahkemesine başvurulabilir.

Sonuç

Disiplin cezaları sistemi, kamu hizmetinin düzenli yürütülmesi ile memur haklarının korunması arasında hassas bir denge kurar. Bu sistem sayesinde hem kamu düzeni sağlanır hem de memurlar keyfi uygulamalara karşı korunur.

Memurlar için önemli hatırlatmalar:

• Her disiplin cezası için mutlaka savunma hakkı vardır
• Soruşturma sürecinde yasal sürelere dikkat edilmelidir
• Hukuka aykırı cezalara karşı mutlaka itiraz edilmelidir
• Gerektiğinde profesyonel hukuki destek alınmalıdır

İdare için önemli hatırlatmalar:

• Disiplin cezaları en son çare olarak kullanılmalıdır
• Orantılılık ilkesi her zaman gözetilmelidir
• Usul kurallarına titizlikle uyulmalıdır
• Savunma hakkı eksiksiz tanınmalıdır

Hakkınızda haksız bir disiplin cezası verildiğini düşünüyorsanız veya disiplin soruşturması süreci hakkında detaylı bilgiye ihtiyacınız varsa, idare hukuku alanında uzman bir avukata danışmanız önerilir. Yasal haklarınızı bilmek ve zamanında kullanmak, mağduriyetinizi önleyecektir.

Akdemir Hukuk Bürosu

Daha detaylı bilgi almak ve hukuki danışmanlık için İstanbul Kartal/Soğanlık'ta bulunan Akdemir Hukuk Bürosu'nu ziyaret edebilir veya 0 505 589 86 36 numaralı telefondan iletişime geçebilirsiniz. İdare Hukuku  alanında uzman büromuz, sizlere hukuki destek sağlamaya hazırdır.

Avukat Muhammet Akdemir Kimdir?